Yaxın Şərqdə yenidən müharibə başlasa, neft böhranı yenidən yaranacaqmı?

Yaxın Şərq dünyanın ən mühüm neft hasil edən regionu və ən qeyri-sabit geosiyasi bölgəsidir. Fələstin və İsrail arasındakı münaqişə çox vaxt yerli müharibələr və ya terror hücumları ilə nəticələnən uzun tarixə malikdir.

7 oktyabr 2023-cü ildə Fələstinin silahlı Həmas təşkilatı Qəzza zolağından İsrailə doğru yüzlərlə raket atdı və İsrail Qəzza zolağına çoxsaylı hava zərbələri endirdi. İki tərəf arasında baş verən qarşıdurma yüzlərlə insanın ölümü və tələfatı ilə nəticələndi, həmçinin beynəlxalq ictimaiyyətin geniş diqqət və qınaqlarına səbəb oldu. Fələstin-İsrail münaqişəsinin beynəlxalq neft qiymətlərinə təsiri əsasən iki aspektdə əks olunur: birincisi, bu, bazarda riskdən çəkinmə hissini artırır, investorların riskli aktivləri satmasına və qızıl, xam neft və digər təhlükəsiz aktivlərə üz tutmasına səbəb olur. ; ikincisi, Yaxın Şərqdə neftin qiymətini artırır. Təchizatın qeyri-müəyyənliyi münaqişənin İran və İraq kimi digər mühüm neft hasil edən ölkələrə yayıla biləcəyi və ya neftin nəqlinin təhlükəsizliyinə təsir göstərə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlara səbəb olub. Buna görə də Fələstin-İsrail münaqişəsi başlayandan sonra beynəlxalq neft qiymətləri kəskin artıb.

Bununla belə, sənaye insayderləri hesab edirlər ki, Fələstin-İsrail münaqişəsinin hazırkı mərhələsi 1973-cü il neft böhranını təkrarlamaq çətin olacaq və neft qiymətlərinin artmasına məhdud təsir göstərəcək. Səbəblər aşağıdakılardır: Birincisi, nə Fələstin, nə də İsrail əsas neft istehsalçıları və ya istehlakçıları deyillər və neft bazarına birbaşa təsiri azdır; ikincisi, qlobal neft tələbi və təklifi hazırda nisbətən balanslaşdırılmışdır və OPEC+ alyansı könüllü olaraq hasilatın azaldılması yolu ilə neft qiymətlərinə dəstək verib. Üçüncüsü, dünyanın ən böyük neft istehsalçısı və istehlakçısı kimi ABŞ-ın kifayət qədər strateji ehtiyatları və zərurət yarandıqda ehtiyatları buraxa bilən şist qazı ehtiyatları var; dördüncü, indiki Fələstin-İsrail münaqişəsi hələ tammiqyaslı müharibəyə çevrilməyib və digər neft hasil edən ölkələr də hər iki tərəfə müdaxilə etmək və ya dəstəkləmək niyyəti göstərilməyib. Təbii ki, bu mühakimələr münaqişənin daha da pisləşməyəcəyinə əsaslanır. Xülasə, Yaxın Şərqdə “toz barreli” yenidən alovlandı və beynəlxalq neft qiymətləri sıçrayıb, lakin neft böhranının yenidən baş verməsi ehtimalı yoxdur. Təbii ki, bu o demək deyil ki, Yaxın Şərqdə siyasi risklər və neft bazarında qeyri-sabitlik göz ardı edilə bilər.

Bundan əlavə, bu gün neft bazarı 1973-cü ildəkindən tamamilə fərqlidir.

İntuitiv olaraq, OPEK hasilatın azaldılması və embarqo kimi tədbirlər görsə belə, 1973-cü ildəki kimi effekt verməyəcək. Bu, bir tərəfdən qlobal neft hasilatı modelinin daha şaxələndirilməsi, digər tərəfdən ona görədir ki, neft beynəlxalq enerji strukturunda da dəyişdi.

1973-cü ildə qlobal enerji istehlakının 50%-dən çoxu neft, təxminən 20%-i isə təbii qaz idi. 2022-ci ilə qədər neftin payı 30%-ə düşəcək, təbii qaz isə hələ də təxminən 20%-ni təşkil edəcək. Neftin əhəmiyyəti xeyli azalıb.

Bununla belə, neftin payı azalsa belə, neft hasil edən ölkələr hasilatı əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaqla neftin qiymətini artıra bilər (bunu edəcəklərini müzakirə etməyək). Bəs Səudiyyə Ərəbistanı və ya OPEK-in belə güclü iradəsi varmı?

Epidemiya səbəbindən 2020-ci ildə neft qiymətlərindəki eniş istisna olmaqla, OPEC son illərdə hasilatın həddindən artıq azaldılması və qiymətlərin qorunması siyasətini qəbul etməkdən çəkinir. Bunun əsas məntiqi var: Hazırkı enerji keçidi kontekstində həddindən artıq yüksək neft qiymətləri neftin əvəzlənməsi prosesini sürətləndirə bilər ki, bu da əvəzində neftə tələbatı azaldacaq və neft hasil edən ölkələrin maraqlarına təsir edəcək.

Bu gün 2023-cü ildə OPEK hasilatın azaldılması tədbirləri görsə belə, Rusiyanın hasilatı azaltması kimi qeyri-müəyyən amillər ola bilər. Buna görə də, Səudiyyə Ərəbistanının təmsil etdiyi neft hasil edən ölkələrin əsas maraqlarına toxunmadan, çətin ki, 1973-cü ildəkinə bənzər cavab tədbirlərini bərpa etsinlər.

Bundan əlavə, indiki ilə 1973-cü il arasında daha bir böyük fərq məhz 1973-cü il böhranının nəticəsidir: ABŞ və Avropanın hər ikisinin müəyyən miqdarda neft ehtiyatları var.

ABŞ-ın neft ehtiyatları son illərdə neft qiymətlərinə təsir edən əsas amilə çevrilib. Goldman Sachs-ın hesablamalarına görə, ABŞ-ın neft ehtiyatları son 40 ilin ən aşağı həddində olsa da. Lakin ifrat neft böhranı olarsa, büdcənin bu hissəsi hələ də təsirin bir hissəsini kompensasiya edə bilər.